راهکارهای اصولی جمع میان قاعدة تسامح در ادلة سنن و روایات صحیح‌السند (با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله بهجت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد سطوح عالی قم، سطح چهار حوزه، دکترای فلسفه

2 دانش آموخته سطح 4 حوزه علمیه،

چکیده

قاعدة تسامح در ادلة سنن دربارة ادلة ضعیفی است که وعدة ثواب بر عملی داده و طبق نظر بعضی از فقها بر استحباب آن عمل دلالت می‌کند و اینکه در این خصوص نباید سختگیری کرد. ازآنجا‌که در همة ابواب فقهی، گونه‌هایی از مستحبات و مکروهات وجود دارد، پرداختن به این قاعده اهمیت بسزایی دارد. تحقیق پیش‌رو بر آن است که این قاعده و گسترة آن را از نگاه آیت‌الله بهجت که در کتاب مباحث الاصول و نیز در درس خارج نقد و ارزیابی کرده‌اند، بررسی کند و به این پرسش پاسخ دهد که چنانچه دلیل معتبری مانند روایتی صحیح‌السند دال بر عدم رجحان و مطلوبیت عملی باشد، چگونه می‌توان میان ادلة حجیت خبر واحد که بیانگر مطلوبیت نداشتن عمل از نظر شارع است، با روایات «من بلغ» و قاعدة تسامح در ادلة سنن که به مطلوبیت و استحباب همان عمل حکم می‌کنند، جمع کرد.
این تحقیق حکایت می‌کند که در نظریة آیت‌الله بهجت، از اخبار «من بلغ» که مهم‌ترین دلیل قاعدة تسامح است، حجیت خبر ضعیف دال بر استحباب به دست نمی‌آید و نیز نمی‌توان مفاد این اخبار را بر ارشاد حمل کرد؛ بلکه مفاد اصلی این روایات، حکم ثانوی بر ترتب ثواب تفضلی الهی برای کسی است که پس از بلوغ و سماع روایت، عمل را به امید ثواب آن انجام می‌دهد. همچنین راه‌حل تعارض موجود نیز از نظر ایشان گوناگون است؛ ازجمله مهم‌ترین آنها رجوع به تخییر در مقام عمل است که با تمسک به مبنای تخییری که بزرگانی همچون مرحوم کلینی و برخی از استادانشان در تعارض‌ اختیار کردند، این امر را تبیین می‌کنند.

کلیدواژه‌ها