دکترای تخصصی و مدرس فقه سیاسی، پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام)
چکیده
طرفداران انگارة اصالت صلح برای اثبات دیدگاهشان، ادلة قرآنی مخالفان (قائلان به جهاد ابتدایی) را نقد کردهاند. ازجمله آیات مورد نقد این گروه، آیات 191 ـ 193 و 216 سورة بقره و آیة 5 سورة توبه است. با توجه به همین گستره، پرسشهای (شبهات) تحقیق عبارت‌اند از: مخاطبان وجوب جهاد در آیة 216 سوره کیستند و آیا مقاتله ظهور در جهاد دفاعی دارد یا خیر؟ در آیات 191 ـ 193، مقصود از «مشرکان» کدام دسته از مشرکان است؟ دیگر اینکه متعلق «فَإِنِ انْتَهَوْا» و نیز معنای «فتنه» در این آیات چیست؟ در آیة 5 سورة توبه نیز مقصود «مشرکانِ پیمانشکن» است یا مطلق مشرکان؟ مقالة حاضر با روش اجتهادی ـ تفسیری به بررسی و پاسخگویی به این پرسشها و شبهات، با محوریت دیدگاههای آیتالله فاضل لنکرانی پرداخته است. یافتههای پژوهش نیز از این قرار است: از دیدگاه آیتالله فاضل لنکرانی، آیة 216 سورة بقره، اولاً به اتفاق فقها و مفسران، جزو نخستین آیات دال بر وجود جهاد ابتدایی است و مخاطبان آن نیز فقط برخی از اصحاب پیامبر اکرم9 نیستند؛ بلکه همة مسلمانان مخاطب آیه هستند. ثانیاً کلمة «قتال» در بیشتر کاربردهای قرآنی، در قتال ابتدایی ظهور دارد. همچنین این آیه وجوب قتال را مشروط به مقاتلة کافران و مشرکان با مسلمانان نفرموده است تا با انتفای شرط، مشروط نیز منتفی شود. در آیات 191 ـ 193 سورة بقره نیز اولاً ضمیر «هُمْ» در )وَاقْتُلُوهُمْ( به تمام مشرکان مکه و مطلق کافران و مشرکان باز می‌گردد که وصف بارزشان جنگیدن با مسلمانان است. ثانیاً )حَیثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ( به معنای «حَیثُ وَجَدتُمُوهُم» است و از دو جهت اطلاق دارد: اطلاق مکانی و اطلاق فعلی و دال بر وجوب جهاد ابتدایی است. ثالثاً متعلق )فَإِنِ انْتَهَوْا( و نیز فتنه در این آیه، «شرک و کفر» است. در آیة 5 سورة توبه نیز مقصود از «مشرکین» «مطلق مشرکان» (و نه صرفاً مشرکان پیمانشکن) هستند.
)