TY - JOUR ID - 704352 TI - امکان‌سنجی کاربست روش تحقیق کیفی زمینه‌یابی (نظریه گراندد) در اجتهاد فقهی در قالب رئالیسم انتقادی JO - فقه و اجتهاد JA - F.A. LA - fa SN - 2423-5245 AU - شوشتری, مهدی AD - استادیار دانشکده شهید محلاتی؛ Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 9 IS - 18 SP - 51 EP - 72 KW - اجتهاد KW - اصول فقه KW - داده بنیاد KW - رئالیسم انتقادی KW - زمینه‌یابی(نظریه گراندد) DO - N2 - اجتهاد و اصول فقهی آن بیش از روش‌های کیفی تحقیق، نظیر رویکرد زمینه‌یابی از اهمیت برخوردارند؛ زیرا مسیر استنباط قوانین دین، وصول به احکام شارع، مبنای حجیت یا معذریت و منجزیت در فقه امامیه به شمار می‌روند؛ با این حال به نظر می‌رسد که به دلیل محوریت زبان (نصوص، متون و داده‌ها) و زایش ایده (نظریه، فتوا و استنباط) بین دو رویکرد زمینه‌یابی و اجتهاد مصطلح فقهی، ویژگی‌های مشترکی وجود دارد و از آنجا که تعداد زیادی از مطالعات در روش‌شناسی تحقیق، مؤید مزایا و نقاط قوّت رویکرد زمینه‌یابی هستند، امکان کاربست این روش تحقیق کیفی در فرایند اجتهاد و استنباط فقها محل سؤال است. پژوهش پیش‌رو با اتخاذ شیوه توصیفی ـ تحلیلی و در قالب رئالیسم انتقادی، دو رویکرد ذکرشده را برای پاسخ به این سؤال، مورد تحلیل مقایسه‌ای قرار داده است. نتایج یافته‌ها حاکی از آن است که رویکرد زمینه‌یابی و اجتهاد فقهی در الزامات، هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی (داده، رویکرد تحقیق و شیوه تحلیل) دارای تفاوت‌های بنیادینی هستند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که برخلاف روش مستقیم و صریح زمینه‌یابی، اجتهاد فرایند پیچیده‌ای است که نیاز به عاملیت محقّق (ملکه اجتهاد) و دانش بسیط و عمیق مجتهد دارد؛ بنابراین، رویکرد زمینه‌یابی دارای نارسایی‌های ذاتی است و نمی‌توان از آن برای اجتهاد فقهی استفاده کرد؛ البته مانند دیگر رشته‌های علوم انسانی، به عنوان ابزاری در حوزه پژوهش‌های فقهی قابل استفاده خواهد بود. UR - https://mags.markazfeqhi.com/article_704352.html L1 - https://mags.markazfeqhi.com/article_704352_215baf06d0b4e4853fca3f58b3d0b54d.pdf ER -